بیمار نیکان عضوی از خانواده ماست
سنجش تراکم استخوان
بیش از 40 درصد ایرانیان پوکی استخوان دارند…
سیستم استخوانی از مهم ترین ارگان های موجود در بدن انسان است. این اهمیت و ارزش گاهی به قدری تشدید می شود که می توان آن را مهم ترین سیستم و ارگان در داخل بدن قلمداد کرد.
اما به چه علت؟
قطعا همه افراد در سنین مختلف درد استخوان را به دلایل مختلف تجربه کرده اند. گاهی این درد ها با یک مسکن ساده و یا خواب تسکین پیدا می کنند و یا ممکن است به دلیل آسیب و یا فشار باشد که در تمامی این موارد بعد از مدتی بهبودی کامل حاصل می شود.
اما حتی اگر در سنین جوانی هم باشید، درد استخوان تا زمانی که تسکین پیدا نکند، نمی توانید مانند قبل به کار های خود رسیدگی کنید و تمرکز کافی را داشته باشید.
حتی در ساده ترین صورت ممکن، هنگامی که عضوی از بدن مانند دست و پا دچار شکستگی شود، استفاده از عصا و امثالهم می تواند فعالیت های فرد را به کل مختل کند.
تراکم استخوان چیست؟
هنگامی که سن افزایش پیدا می کند، تغییرات هورمونی و کهولت سن درصد پوکی استخوان را به مقدار قابل توجهی گسترش می دهد که عامل باعث میشود فرد بیش تر از هر زمانی در خطر شکستگی های پی در پی استخوان ها قرار بگیرد.
گاهی این پوکی استخوان به حدی شدید است که ضربه های بسیار ساده و بدون درد می توانند شکستگی در نقاط حساس را به وجود آورده و فرد را زمین گیر کند.
شکستگی های ناشی از پوکی استخوان می تواند به ارگان های دیگر نیز آسیب بسیار زیادی وارد کند و گاهی برای درمان شکستگی، عمل های جراحی سخت بر روی بیمار انجام می شود.
به همین علت لازم است برای حفظ سلامت استخوان ها از آزمایش های سنجش تراکم استخوان استفاده شود. در ادامه با ما همراه باشید تا پاسخ تمامی سوالاتتان را در مورد سنجش تراکم استخوان دریافت کنید.
منظور از تراکم استخوان
به بیانی ساده، تراکم استخوان به چگالی و مواد معدنی مورد نیاز در استخوان ها اشاره می کند. هر چه میزان این مواد معدی و کلسیم در بافت استخوان ها کم شود، تراکم استخوان نیز کمتر و در نتیجه پوکی استخوان به وجود می آید.
به این معنا که استخوان ها بافت شکننده پیدا کرده و به دلیل نبود مواد معدنی کافی، به راحتی دچار شکستگی می شوند.
اگر بخواهیم با بیانی علمی تر این آزمایش را تعریف کنیم، سنجش تراکم استخوان (Bone Mineral Densitometry) یا BMD، روشی برای تعیین میزان مواد معدنی موجود در هر سانتی‌متر مکعب استخوان‌های بدن است.
با آگاهی از مقدار این مواد معدنی مثل کلسیم، می‌توان میزان سفتی و محکم بودن استخوان‌ها را سنجید.
این سنجش به وسیله دستگاه های تصویربرداری و رادیولوژی انجام می شود.
فواید سنجش تراکم استخوان
هنگامی که تراکم استخوان مورد سنجش و ارزیابی قرار می گیرد، می توان به وسیله آن به راحتی پوکی استخوان و عوارض احتمالی را شناسایی کرد. که این مورد باعث می شود، از ایجاد آسیب های خطرناک و هم چنین مرگ و میر سالمندان جلوگیری شود.
این دسته از افراد سنجش تراکم استخوان را جدی بگیرند!
پوکی استخوان صرفا محدود به دوران کهنسالی نیست و ممکن است اقشار مختلفی در جامعه و در سنین مختلف، دچار این عارضه بشوند. این افراد عبارتند از :
- افرادی که با ضربه های خفیف، دچار شکستگی در نواحی مخالف می شوند.
- افرادی که به صورت ژنتیکی، پوکی استخوان را دارا هستند ( به این منظور که در خانواده آن ها، شکستگی های متعدد کمر و لگن وجود دارد)
- افرادی که به صورت زودهنگام و قبل از 45 سالگی دچار یائسگی می شوند.
- افرادی که به علت شکستگی مهره ها، دچار قوز کمر شده اند.
- افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی
- افرادی که دچار کاهش وزن شدید و کاهش قد شده اند.
سنجش تراکم استخوان چگونه انجام میشود؟
برای سنجش تراکم استخوان از 2 روش استفاده می‌کنند. روش اول که با نام دگزا (DEXA) شناخته میشود و مخفف عبارت Dual-energy X-ray absorptiometry است، برای تعیین تراکم استخوان‌های لگن، ستون مهره‌ها و ران کاربرد دارد. روش دوم نیز برای سنجش تراکم استخوان دست، پا و انگشتان استفاده شده و با نام دستگاه اسکنر محیطی شناخته میشود.
دگزا کاربرد بیشتری دارد. در این روش فرد روی تختی دراز میکشد و از او خواسته میشود که هنگام عکس‌برداری حرکتی نداشته باشد. در ادامه از 2 منبع، اشعه ایکس به ناحیه موردنظر تابیده شده و توسط گیرنده‌ها دریافت میشود.
مقداری از اشعه ایکس توسط استخوان‌ها جذب شده و مقداری نیز از بدن خارج میشود. با تعیین مقدار اشعه ایکس خارج شده از بدن می‌توان میزان تراکم استخوان‌ها را سنجید. به این صورت که هرچه تراکم استخوان بیشتر و فضای خالی داخل استخوان‌ها کمتر باشد، مقدار اشعه ایکس کمتری از بدن خارج میشود.
تست تراکم استخوان چگونه انجام می شود؟
معمولا به دو صورت تست تراکم استخوان صورت می پذیرد که به وسیله این روش ها می توان تمامی استخوان های داخل بدن را تحت آزمایش تراکم استخوان قرار داد. این دو روش عبارتند از :
- دگزا (DEXA)
- دستگاه اسکنر محیطی
بیایید با این دو روش به طور کامل آشنا شویم.
اسکن دگزا چیست؟
دگزا یا عبارت کامل آن Dual Energy X-ray Absorptiometry، پرکاربردترین روش برای سنجش تراکم استخوان است که می توان به وسیله آن تراکم استخوان های لگن، ستون مهره ها، استخوان ران و موارد دیگر را سنجید.
در این روش فرد بر روی تخت دراز میکشد و بی حرکت تا پایان مراحل کار باقی می ماند. سپس برای سنجش از اشعه ایکس استفاده می شود.
در مراکزی مانند بیمارستان مجازی نیکان، به علت داشتن تجهیزات کامل تر، از دو منبع برای تابش اشعه ایکس به محل مورد نظر استفاده می شود. که این مورد می تواند نتایج دقیق تری را ارائه دهد.
بعد از تابش اشعه ایکس، مقداری از آن ها توسط استخوان ها جذب شده و بخشی از آن نیز خارج می شود که این مورد دقیقا همان عاملیست که می توان به وسیله آن پوکی استخوان بیمار را تشخیص داد.
هر چه میزان اشعه خارج شده از بدن کمتر باشد، به این معنا است که استخوان ها دارای تراکم بیش تری هستند.
دستگاه سنجش تراکم استخوان
استفاده از این روش کاربرد کمتری نسبت به اسکن دگزا دارد و معمولا از روش دگزا برای سنجش تراکم استخوان استفاده می شود.
از اسکنر های محیطی برای سنجش تراکم استخوان در مچ پا، مچ دست و انگشتان بهره گرفته می شود. این دستگاه ها ابعاد کمی داشته و برای استفاده از آن ها نیاز به آمادگی قبلی بیمار نمی باشد.
پوکی استخوان همان کاهش تراکم استخوان است؟
در پاسخ باید بگوییم بله.
این دو مورد دقیقا یک معنا را می دهد. هنگامی که تراکم بافت های استخوانی کاهش پیدا کند، در اصل پوکی استخوان شکل میگیرد و این پوکی تا حدی پیش می رود که استخوان ها با کوچک ترین ضربه شکسته شده و گاهی این شکستگی می تواند علاوه بر آسیب رساندن به بافت های دیگر، موجب مرگ نیز بشود.
و در بهترین حالت نیز روند درمانی زمان زیادی طول بکشد.
به همین علت سنجش تراکم استخوان در زمان های مشخص برای افراد مسن و سایر افراد در معرض خطر، از اهمیت زیادی برخوردار است.
تفسیر تست تراکم استخوان
اگر برای شما هم این سوال به وجود آمده که درصد تراکم استخوان چه قدر باید باشد، حتما این قسمت را بخوانید.
به یاد داشته باشید برای تفسیر بهتر و دریافت اطلاعات تکمیلی بهتر است به بهترین مرکز سنجش تراکم استخوان مراجعه کنید تا پزشک مربوطه این موارد را انجام دهد.
به طور کلی BMD یا میزان مواد معدنی در استخوان نشان دهنده تراکم استخوان و جرم استخوانی است. در این بررسی دانسیتومتری دو پارامتر به اسم ها( T و Z ) باید مورد بررسی قرار بگیرد.
پارامتر T میزان تراکم فرد مورد آزمایش را با افراد نرمال بیان میکند. به عبارتی این پارامتر میگوید شخص سالم باید این میزان از تراکم را داشته باشد و فرد آزمایش دهنده در مقایسه با افراد نرمال دارای این مقدار تراکم استخوان است.
اما ممکن است فرد آزمایش دهنده کودک، نوجوان، زن شیرده و یا در دسته زنانی باشد که همچنان دارای عادت ماهیانه است. در اینجا پارامتر Z مورد بررسی قرار میگیرد. این پارامتر میزان تراکم استخوان فرد آزمایش دهنده را، با افراد هم سن، هم جنس و سایر حالت های مشابه بیان کرده و مورد تفسیر قرار می دهد.
در قسمت بعد اعدادی که در این پارامتر ها وجود دارد را مورد تفسیر و بررسی قرار می دهیم.
تفسیر اسکن تراکم استخوان
در این قسمت با توجه به پارامتر T که در قسمت بالا آن را بیان کردیم، توضیح می دهیم که چگونه تشخیص پوکی استخوان ارزیابی می شود.
در این ارزیابی سه تقسیم بندی مشخص می شود که با توجه به آن فرد سالم و فرد دارای پوکی استخوان را در حالت های مختلف می توان بیان کرد. که عبارتند از :
پارامتر T بین 0 تا 1- ( صفر تا منفی 1
اگر این پارامتر در اسکن تراکم استخوان، بین صفر تا منفی یک باشد به این معناست که تراکم استخوان فرد در حالت نرمال و طبیعی قرار دارد.
پارامتر T بین 1- تا 2.5- ( منفی یک تا منفی دو و نیم )
اگر این پارامتر در اسکن تراکم استخوان، بین منفی یک تا منفی دو و نیم قرار داشته باشد، فرد مبتلا به استئوپنی یا کاهش تراکم استخوان است.
زمانی که استخوان ها ضعیف باشند، به این معنا است که فرد استئوپنی دارد.
نکته ای که بسیار قابل توجه می باشد این است که استئوپنی با استئوپروز یا ( پوکی استخوان ) تفاوت دارد و صرفا به معنای کاهش تراکم استخوانی است.
پارامتر T کمتر از 2.5 – ( کمتر از منفی دو و نیم )
اگر این پارامتر در اسکن تراکم استخوان از منفی دو و نیم کمتر باشد، به عبارتی منهای 2.6 به بعد باشد، به این معناست که فرد به پوکی استخوان مبتلا شده است و هر چه این عدد منفی شدید تر باشد نشان دهنده پوکی بیشتر در استخوان است.
تفسیر پارامتر Z در سنجش تراکم استخوان
همانطور که در بالا اشاره کردیم، پزشکان برای تشخیص تراکم استخوان بیشتر مواقع از پارامتر T استفاده می کنند اما این برای افراد نرمال است و نمی توان در حالتی از این پارامتر بهره برد.
به همین علت در زنانی که دارای عادت ماهیانه هستند و کودکان و نوجوانان، از پارامتر Z استفاده می شود.
عدد پارامتر Z در یک فرد نرمال برابر با 2- می باشد.
نکته بسیار مهم :
(( گاهی ممکن است میزان تراکم استخوان در فرد 1- باشد اما خطر شکستگی درستون مهره ها 2.2 باشد اما اگر این عدد به 2- برسد، خطر شکستگی تا 5 برابر افزایش مییابد و زمانی که این عدد به 3- برسد خطر شکستگی ممکن است حتی تا 11 برابر نیز برسد. در این زمان و بطور کل پزشک باید درمانی را به‌بیمار توصیه کند که خطر شکستگی را کاهش دهد.))
آمادگی قبل از اسکن تراکم استخوان
سنجش تراکم استخوان نیز مانند هر آزمایشی یک سری آمادگی های لازم را می طلبد که این موارد عبارتند از :
- حتما 24 ساعت قبل از انجام اسکن تراکم استخوان، از مصرف کلسیم خودداری نمایید.
- اگر این آزمایش و اسکن را قبلا انجام داده اید، لطفا نتیجه تست سنجش تراکم استخوان قبلی خود را نیز به همراه داشته باشید.
- اگر باردار و یا مشکوک به بارداری می باشید، قبل از انجام تست تراکم استخوان با پزشک مربوطه مشورت نمایید.
- از لباس های راحت و گشاد برای سهولت کار استفاده کنید.
- استفاده از زیورالات فلزی در حین آزمایش ممنوع می باشد.
- در صورتی که بیمار در طی ۷ روز قبل از انجام سنجش تراکم استخوان از تزریق باریوم یا رنگ کنتراست برای انجام سی تی اسکن یا ام آر آی استفاده کرده است ، نباید این تست را انجام داده و باید پزشک خود را مطلع کند. زیرا رنگ کنتراست می تواند در تست تراکم استخوان شما اختلال ایجاد کند.
عوارض سنجش تراکم استخوان
احتمالا این سوال برای شما هم پیش آمده باشد که آیا سنجش تراکم استخوان ضرر دارد؟
همواره به یاد داشته باشید که به صورت طبیعی تمامی دستگاه های تصویربرداری مانند مصرف بسیاری از داروها حتی داروهایی با مصارف ساده، ممکن است عوارض خود را به همراه داشته باشند.
دستگاه سنجش تراکم استخوان هم به علت قرارگیری فرد در معرض اشعه ایکس از این قاعده مستثنی نیست.
میزان تابش این اشعه به حدی کم است که نمی تواند آسیبی را به فرد وارد کند. اما اگر این تست مخصوصا در افراد مسن و دارای پوکی استخوان انجام نشود می تواند پیامد های منفی بسیار زیادی را به همراه خود بیاورد.
به همین علت فواید سنجش تراکم استخوان برای سلامتی، بسیار بیش تر از خطرات و عوارض آن می باشد.
علائم کاهش تراکم استخوان چیست؟
بارزترین علائم کاهش تراکم استخوان شامل موارد زیر است:
- بیماری‌های لثه
- کاهش قد
- مشکل در حرکت
- شل شدن دندان‌ها
- کمبود ویتامین دی
- گرفتگی و درد عضلانی و استخوانی
- شکستگی استخوان با ضربه‌های خفیف
- کاهش ناگهانی سطح هورمون استروژن در زنان
نکات مهم برای سنجش تراکم استخوان
همه ما باید از دوران کودکی با تغذیه مناسب، تحرک کافی و درمان به‌موقع بیماری‌های موثر بر سلامت استخوان، به استخوان‌های خود توجه کنیم. خانم‌ها بعد از سن یائسگی و آقایان بعد از ۵۰ سالگی، باید توجه ویژه‌ای به این مقوله داشته باشند.
لازم است که همه افراد بعد از سن ۶۵ سالگی از لحاظ پوکی استخوان مورد بررسی و غربالگری قرار گیرند. در سنین پائین‌تر نیز در صورت ابتلا به بیماری‌های خاص از جمله بیماری‌های روماتیسمی یا مصرف طولانی‌مدت داروهایی چون کورتیکواستروئیدها (کورتون‌ها و داروهای ضدتشنج یا وارفارین) لازم است این غربالگری انجام شود.
بهترین روش برای غربالگری پوکی استخوان، انجام تست تراکم استخوان به روش DEXA است. در این نوع سنجش تراکم استخوان، شدت اشعه ایکس ضعیف‌تر است. مقدار تشعشع دریافتی در یک‌بار آزمایش سنجش تراکم استخوان، از میزان اشعه‌‌ای که هر کس در یک سفر هوایی داخلی دریافت می‌کنید، به‌مراتب کمتر است.
در صورتی که در تفسیر آزمایش احتمال بروز پوکی استخوان وجود داشته باشد، عواملی مثل سن، وزن، مصرف سیگار، الکل، مصرف داروها، وجود بیماری‌های روماتیسمی یا دیابت و نیز سابقه شکستگی در خودتان و والدین می‌تواند در ایجاد آن نقش داشته باشند. در این حالت، پزشک شما باید با توجه به همه موارد مذکور، احتمال و خطر شکستگی در ۱۰ سال آینده را برای شما محاسبه کرده و در مورد دارودرمانی یا راهکارهای پیشگیری، شما را راهنمایی کند.
اگر در سنجش تراکم استخوان شما پوکی استخوان مشهود باشد، علاوه بر روش‌های غیردارویی و مصرف مکمل، درمان‌های خاص و تخصصی پوکی استخوان نیز باید انجام شود. تداوم در مصرف داروهای تجویز شده اهمیت بسیار زیادی دارد. در اغلب موارد پوکی استخوان تا قبل از بروز شکستگی بدون علامت است. بنابراین، شاید شما نیاز به ادامه درمان را در خود احساس نکنید. ولی باید توجه کنید که دریافت فقط یک نسخه کوتاه‌مدت در درمان این بیماری تاثیر مناسبی در بهبودی شما نخواهد داشت و جلوگیری از شکستگی فقط در صورت ادامه درمان امکان‌پذیر است.
اگر پوکی استخوان منجر به شکستگی در بدن شود، شاید در برخی موارد، جراحی نیز لازم باشد ولی باید بدانیم که این پایان کار نیست و برای پیشگیری از شکستگی‌های بعدی، قطعا شروع و تداوم درمان دارویی پوکی استخوان بسیار ضروری است.
به یاد داشته باشید که نیمی از موارد شکستگی مهره‌های ستون فقرات، بدون علامت است و تنها با انجام رادیولوژی کمر یا بررسی‌های تکمیلی در حین یا پس از انجام تراکم استخوان مشخص می‌شوند.
تفسیر اعداد حاصل از سنجش تراکم استخوان امری بسیار دقیق است که باید توسط پزشک متبحر در این زمینه انجام شود. در واقع و برخلاف ظاهر امر، سنجش تراکم کاری نیست که توسط دستگاه مربوطه با استفاده از تکنولوژی به‌صورت اتوماتیک انجام شود.
به‌روز بودن و میزان دقت برند دستگاه دانسیتومتر و استفاده از تکنیسین تخصصی دقیق و ماهر که تحت نظارت مستقیم و مستمر پزشک مسئول باشد، بر گزارش حاصل از تست شما تاثیر می‌گذارند. خطا و اشکال در هر یک از موارد مذکور یا عدم‌ارائه اطلاعات لازم به دستگاه، به‌راحتی موجب خطا در اعداد خروجی یا گزارش نهایی آزمایش میشود.
خدمات مرکز سنجش تراکم استخوان بیمارستان نیکان مجازی
در این مرکز با استفاده از دستگاه Horizon Hologic که به‌روزترین نوع دستگاه سنجش تراکم استخوان است، خدمات زیر به مراجعین عزیز ارائه میشود.
- سنجش تراکم 3 ناحیه ستون فقرات، لگن، ساعد
در روش (Densitometric Vertebral Fracture AssessmentVFA) در حین انجام تراکم استخوان، بیمار به پهلو می‌خوابد و در عرض چند ثانیه بدون دریافت اشعه ایکس اضافی، می‌توان از وضعیت مهره‌های پشتی و کمری (L4-T4) وی مطلع شد. این روش به‌خصوص در افراد مسن یا افرادی که کورتون مصرف می‌کنند و احتمال شکستگی بدون علامت در آنها بالا است، کاربرد دارد. وجود شکستگی بدون علامت حتی در حضور تراکم استخوان نرمال می‌تواند نشانه نیاز به درمان پوکی استخوان باشد. این روش در برخی موارد نیاز به گرافی کمر که برای تشخیص شکستگی‌های ستون فقرات است را برطرف کند.
- تعیین میزان چربی احشایی، درصد چربی و عضله
سنجش تراکم استخوان با استفاده از (Whole body densitometry)، در بزرگسالان به‌عنوان دقیق‌ترین روش برای تعیین میزان چربی احشایی و بررسی و تفکیک درصد عضله و چربی به کار می‌رود. عدد ایده‌آل برای حفظ بهتر سلامت، داشتن چربی‌های احشایی به میزانی کمتر از 100 سانتی‌متر مربع است. در حالی که اگر این میزان بیشتر از 160 سانتی‌متر مربع باشد، شخص در معرض تمام عوارض ناشی از چاقی خواهد بود. همچنین از طریق این سنجش می‌توان از چگونگی توده عضله افراد متناسب با قد و وزن آنها مطلع شد. در صورت وجود پوکی استخوان، درمان‌های لازم مثل تغذیه صحیح و ورزش‌های مقاومتی به بیمار داده میشود.
- سنجش تراکم استخوان اطفال
روش (Pediatric DEXA)، با استفاده از نرم‌افزار تخصصی این گروه سنی، برای ارزیابی تراکم استخوان در اطفال و نوجوانان (سن 5 تا 20 سال) کاربرد دارد. در این روش از head less body Total استفاده میشود و در ضمن می‌توان وضعیت رشد کودک و نوجوان نسبت به هم‌سالان را نیز مشخص کرد.
درمان‌های پوکی استخوان
درمان پوکی استخوان به دو صورت داروهای خوراکی و داروهای تزریقی انجام میشود. داروهای خوراکی باید توسط پزشک متخصص تجویز شده و معمولا در هفته، 1 مرتبه باید مصرف شود. داروهای تزریقی نیز سالانه یا هر 6 ماه، باید به‌صورت وریدی تزریق شود. اگر سابقه سنگ کلیه دارید یا می‌خواهید ایمپلنت دندانی در ماه‌های آتی انجام دهید، حتما پزشک خود را قبل از تجویز دارو مطلع کنید.
ورزش مناسب برای استخوان‌ها
ضعیف بودن عضلات و کاهش توده عضلانی (در اصطلاح علمی سارکوپنی نامیده میشود)، در زمین خوردن و افزایش خطر شکستگی تاثیر به‌سزایی دارد. توجه به تغذیه مناسب، مصرف پروتئین کافی و داشتن فعالیت فیزیکی مناسب شامل پیاده‌روی، ورزش‌های هوازی و ورزش‌های قدرتی منجر به تقویت قدرت عضلات می‌شوند. این عوامل خطر شکستگی را کاهش می‌دهند.
نحوه مصرف کلسیم و ویتامین دی به چه صورت است؟
کلسیم و ویتامین دی، مکمل‌های ضروری برای پیشگیری از پوکی استخوان به شمار می‌روند. این 2 ماده معدنی، در درمان پوکی استخوان و پیشگیری از بروز شکستگی موثر هستند. اما به‌تنهایی برای درمان کافی نیستند.
بهترین روش برای تامین کلسیم موردنیاز، مصرف فراوان لبنیات کم‌چرب است. سعی کنید مصرف مکمل دارویی کلسیم را به حداقل برسانید، به‌خصوص اگر مبتلا به سنگ کلیه یا بیماری قلبی – عروقی هستید.
مواد غذایی و قرار گرفتن در معرض نور آفتاب، برای تامین ویتامین دی بدن کافی نیستند. پزشک آشنا به بیماری‌های متابولیک استخوان بر اساس مقدار ویتامین دی در آزمایش خون، باید مقدار و نوع مصرف این ویتامین را برای شما تعیین کند. به خاطر داشته باشید که مصرف بی‌رویه ویتامین دی نیز برای سلامتی شما مضر خواهد بود.